Aan de rand van de Veluwe, aan de voet van de Grebbeberg en aan de Rijn, ligt het kleine stadje Rhenen. Het ligt er vredig bij. In het midden de indrukwekkend grote Cunerakerk, vanuit de historie gewijd aan St. Cunera, die in deze plaats vanaf de Middeleeuwen werd vereerd. 

In Rhenen spelen wij ‘De Heks van Almen’, in de Gedachteniskerk, een groot, naoorlogs gebouw dat is opgericht als monument ter nagedachtenis aan alle slachtoffers uit de oorlogsjaren 1940-’45. Voor de vele gesneuvelde soldaten tijdens de eerste dagen van de oorlog, bij de verdediging van Nederland op de Grebbeberg en ook bij de bevrijding vijf jaar later. Daarnaast ook voor gefusilleerden, de burgers die zijn omgekomen tijdens bombardementen en all mensen die zijn omgekomen, soldaten en burgers.

 

Met onze voorstelling gedenken we in deze Gedachteniskerk ook  de slachtoffers van de heksenjachten die hier 430 jaar geleden plaatsvonden. Onschuldige burgers, meestal vrouwen, die van 'toverij' werden beschuldigd en als heks werden veroordeeld tot de brandstapel.

In Rhenen zijn 5 vrouwen verbrand. Of liever gezegd, er zijn 5 vrouwen gemarteld, gewurgd en daarna verbrand. In de archieven is daarover in de verslagen van hun processen zeer veel terug te vinden. Er wordt uitgebreid melding gemaakt van de aard van de beschuldigingen en de daaropvolgende bekentenissen door de vrouwen, die meestal onder marteling tot stand kwamen. Het gaat om een eindeloze hoeveelheid gevallen van het ziek of dood toveren van mensen of vee. De slachtoffers worden met naam en toenaam genoemd. Veel erger en doorslaggevender voor de rechters was het echter dat de vrouwen een verbond hadden gesloten met de duivel. ´De duivel heeft met haar vleselijk geconverseerd en gedanst´, was dan de beschuldiging, die, vaak ook weer onder marteling, werd bevestigd. Een van hen wist zelfs de precieze locatie aan te geven waar zij dat verbond met de duivel had gesloten. Een beschuldiging bekennen maakte overigens dat je werd gewurgd voordat je werd verbrand, iets minder afschrikwekkend...

 

Rond 1400 was Rhenen een bekende bedevaartsplaats met duizenden bezoekers per jaar. Men kwam voor de verering van St. Cunera*. Dit bracht veel leven en rijkdom. Rond 1400 werd daarom in Rhenen de Cunerakerk gebouwd.

Tot aan de periode van de ‘kerkelijke onvrede’ en de geloofs omwenteling was Rhenen een vredig en bloeiend stadje met ook meerdere herbergen. In 1578 werd echter de Cunera bedevaart afgeschaft en verboden vanwege de invoering van het ‘nieuwe geloof’.

Het was in Rhenen op alle gebied een heel moeilijke tijd, onrust en oorlogsdreigingen, de omwentelingen ook op kerkelijk gebied, de grote stadsbrand in 1585, het gaf allemaal veel onrust, spanning en angst, heel veel mensen in Nederland raakten op de vlucht voor alle geweld. Veel vluchtelingen probeerden zich in Rhenen te verschansen of liever nog te vestigen. Rhenen was Rhenen niet meer: de economie was volledig ingestort omdat de Cunera-verering verboden was en er geen bedevaarders meer kwamen potverteren.

 

Het is goed mogelijk dat de beschuldigingen in Rhenen te maken hebben gehad met het terugvallen van de inkomsten van de winkeliers en zeker van de herbergiers. Alertgen en Hendricxken waren nichten en woonden vlakbij de herbergen in het centrum van het stadje, de buren waren invloedrijk en lid van de raad. Er waren veel ruzies rondom de herbergen, ruzies ook in de familiesfeer. En dan kan roddel en achterklap veel schade aanrichten.

De 4 van de 5 slachtoffers zijn veroordeeld op basis van de ‘waterproef’, een snelle methode om snel tot een vonnis te komen: het reine water stuwt onreine personen -  heksen en tovenaars-omhoog. Dat gold als een onomstotelijk bewijs en dan kon het vonnis dezelfde dag nog worden voltrokken.

De beschuldigde kon ‘ter purge’ gaan, om de onschuld te bewijzen, maar dat wa duur, daar had je geld voor nodig en ook een goed sociaal netwerk.

 

In Rhenen spelen we voor:

 

Cornelia Huiberts   

19-7-1592 (gewurgd en verbrand) 

Alertgen Borren      

16-3-1596 (gewurgd en verbrand) 

Cornelia Alberts

16-3-1596 (gewurgd en verbrand) 

Hendrixken Henrix

30-9-1596 (gewurgd en verbrand) 

Marijcken Gijsbertdochter 

12-9-1596 (na lange tijd gevangenschap opgebracht voor de waterproef en gedood)