Ontstaan en Ontwikkeling van de Voorstelling

In zijn gedicht ‘De Hoofdige Boer’ schrijft de Achterhoekse dichter Staring:

​“Van toen de meid per bezemstok, Den schoorsteen uit daarover trok, Tot, na verloop van eeuw en dag, De Tooverkunst begraven lag.”

Mr. Elsje August de Meijer, inwoonster van Almen, kwam erachter dat deze dichtregels gaan over Aleyda, huishoudster van de pastoor. Zij werd in 1472 in Almen opgepakt en als eerste vrouw in Nederland veroordeeld tot de brandstapel wegens toverij. (In die tijd heette het toverij. Pas later begin 17e eeuw begon het woord hekserij in Nederland in gebruik te raken.)

​

Toen Manja Bedner, schrijfster van het stuk, hoorde over deze verschrikkelijke gebeurtenis in haar dorp, bracht dit een enorme schok teweeg. Het idee om van Aleyda’s verhaal een voorstelling te maken liet Manja niet meer los. Zij begon met het verzamelen van materiaal en kennis. Haar vriendin en collega bij Theatermakers Achterhoek, schrijfster/regisseur Heleen Verburg was hier vanaf het begin nauw bij betrokken.

Link naar het heden

Tijdens het onderzoek werd het steeds duidelijker dat de gevolgen van de heksenverbrandingen nog steeds invloed hebben op vrouwen in de huidige maatschappij – gaan staan voor je eigen talenten en krachten, je uit durven spreken – het zijn onderwerpen waar vrouwen nog steeds veel mee worstelen. Toen het verband met de heksenvervolgingen zo duidelijk naar boven kwam, werd het niet alleen een stuk over de historische gebeurtenis, maar ontstond de link naar het heden.

​

Eerherstel en heling

Eerherstel voor Aleyda en allen die haar volgden. Dat was ons eerste doel met de voorstelling. Bewustwording en heling creëren voor dit diepe trauma, kwamen daar al snel bij. Vanuit Manja’s andere werk met familie- en systeemopstellingen weet zij wat een diepe invloed en heling deze methode kan bewerkstelligen. Daarom hebben we dit toneelstuk, dat gaat over een diep trauma van ons huidige systeem geschreven met behulp van opstellingen. In de voorstelling zijn er meerdere verwerkt. Systeemopstellingen gaan over hoe mensen elkaar beïnvloeden, hoe onverwerkte trauma’s - in een familiesysteem - doorgegeven worden aan volgende generaties. Vaak onbewust, van ouder naar kind en generatie op generatie. Dat levert problemen op als de pijn geen plaats krijgt en niet mag worden gevoeld, zo kunnen bijvoorbeeld oorlogservaringen generaties lang doorwerken in families. In ‘De Heks van Almen’ maken we voelbaar en inzichtelijk hoe de heksenvervolgingen nog doorspelen in de huidige maatschappij. En we bewegen over een weg van heling en verlichting.

Bijzondere ontwikkelingen

Vanaf het begin is de weg die wij zijn gegaan met de ontwikkeling van ‘De Heks van Almen’ bijzonder. Alsof de voorstelling zichzelf vormt. Aleyda -de vermeende heks- was de dienstmaagd van de pastoor en woonde bij hem op de pastorie. De oorspronkelijke tekst was geschreven voor Aleyda en een vriendin uit het dorp. De tekst was al helemaal af toen een bevriend historicus, Jacobus Trijsburg, onverwacht op ingrijpende nieuwe informatie stuitte. In de archieven van het Bisdom Utrecht trof hij een document aan, waaruit blijkt dat de pastoor Henricus ten Nijenhave en zijn ‘dienstmaagd’ Aleyda een buitenechtelijk kind hadden, waar de pastoor in 1450 absolutie voor had gekregen. Ten tijde van de verbranding hadden Aleyda en de pastoor dus een volwassen dochter! Dit gegeven was dusdanig ingrijpend dat Manja besloot de tekst te herschrijven en dat daarmee de première werd uitgesteld. De rol van vriendin maakte plaats voor die van de dochter van de vermeende heks.

We ontwikkelden de tekst verder door, samen met actrice Marloes IJpelaar, die de rol van dochter Greetje speelde. Toen Marloes door onverwachte omstandigheden de voorstelling moest verlaten, nam Manja’s eigen dochter Julia de rol van Greetje over, waarmee de tekst en de rol van de dochter in de tweede akte weer verder ontwikkelden. Sinds 2024 speelt Pleun de Roode de rol van Greetje.

Première 16 augustus 2020

Alles was klaar voor de start toen het coronavirus roet in het eten gooide. De première werd voor de tweede keer verplaatst en er moest een nieuwe locatie worden gevonden, aangezien het Kamertheater – onderdak van Theatermakers Achterhoek – te klein is om het publiek op voldoende afstand te kunnen ontvangen. Daarom ging het stuk dankzij het coronavirus in première op het kerkplein in Almen, de plaats van de oorspronkelijke executie van Aleyda.