Oudewater

Gewogen en te licht bevonden……

 

We kennen die uitdrukking allemaal, maar we staan er nauwelijks meer bij stil wat dat vroeger, in de 15e, 16e en 17e eeuw, kon betekenen of, beter gezegd, wat er dan boven je hoofd hing! In de die tijd kon je, als je te licht werd bevonden, bestempeld worden als heks.

 

Toverij, hekserij, magie, of welke naam je het maar wilt geven, het heeft altijd bestaan maar in die tijden vonden de mensen met hun geloof in kwade geesten van tovenaars, geesten en heksen de verklaring voor alles wat er mis kon gaan. Het kwam door hen dat de oogst mislukte, de melk niet stremde, een kind ziek werd, koeien stierven of dat het weer alsmaar slecht bleef. Het waren roerige tijden, er was oorlog, er waren opstanden en verschrikkelijke ziektes zoals de Pest, waardoor zomaar de helft van de inwoners van een stad stierven. Daar moest een schuldige voor worden gevonden, een zondebok, en die werd dan beschuldigd van hekserij/ toverij. Tovenaars en heksen hadden hun ziel aan de duivel verkocht en brachten al dat onheil. De beschuldigden waren meestal vrouwen, vaak de vroedvrouw of de kruidenvrouw, hoewel er ook mannen van hekserij zijn beschuldigd.

 

Hekserij was een zwaar misdrijf, daar waren de kerkelijke en de wereldlijke leiders uit die tijd (en in grote delen van heel Europa) het over eens. De vorst moest zijn onderdanen beschermen tegen demonen en de menselijke handlangers van de duivel. Dan kwam het tot een proces, want de hekserij moest wel bewezen worden. Als de beschuldigde niet direct bekende, volgde meestal de waterproef: om te kunnen vliegen op haar bezemsteel moest een heks licht zijn van gewicht en om dat te testen werd de beschuldigde met samengebonden handen en voeten in het water gegooid. Als ze bleef drijven was het een heks. Men geloofde dat een heks geen gewicht had en nog meer van die onzin. Dan volgde een reeks van ondervragingen met folteringen totdat de veroordeelde bekende en daarna werd de beschuldigde heks ter dood veroordeeld, meestal door levende verbranding. Een gruwelijk lot!

 

Eerlijker dan de waterproef was het wegen van de beschuldigde. Dat gebeurde op de Waag, zoals de meeste steden die vroeger hadden. Maar de waagmeesters waren lang niet altijd betrouwbaar, ze lieten zich omkopen want er was altijd wel iemand die er baat bij had als iemand op die manier werd opgeruimd. Zo werden heel veel onschuldige vrouwen en mannen ‘te licht’ bevonden en veroordeeld. 

Dat ontdekte ook stadhouder Karel V, die in Polsbroek een valse beschuldiging had meegemaakt. Hij geloofde het gewicht van de beschuldigde niet en liet haar overwegen in Oudewater. In Oudewater was de waagmeester eerlijk. De beschuldigde werd hier niet zomaar te licht bevonden en dus vrijgesproken! Het gewicht kwam overeen “met de proportiën des lichaams”.

​

In 1545 gaf Karel V Oudewater daarom het privilege voor een eerlijk weegproces met daarvan het bewijs: het ‘Certificaet van Weginghe’. Vanuit het hele land en ook vanuit het buitenland (Duitsland en België) trokken aangeklaagden naar Oudewater om zich te laten wegen.

Oudewater was een plek van hoop en licht in deze zware tijd met zoveel onschuldige slachtoffers. Uiteindelijk is iedere beschuldigde die de reis naar Oudewater maakte om zich te laten wegen, eerlijk gewogen en vrijgesproken! Niemand werd hier ooit als heks veroordeeld.

 

Theatermakers Achterhoek wil eerherstel voor alle onschuldig als heks veroordeelde mensen. Daarom is het belangrijk om ‘De Heks van Almen’ in Oudewater te spelen, de plek waar onschuld bewezen kon worden.