Bredevoort

Je kan het je nauwelijks voorstellen dat in dit mooie kleine vestingstadje heksenvervolgingen hebben plaatsgevonden. Tussen 1550 en 1675 zijn er meerdere processen gevoerd en zijn zeker 9 personen veroordeeld. Het staat in de boeken. En boeken zijn er te over in Bredevoort, al moet je wel zoeken naar de geschiedenis achter de heksenverbrandingen.

​

In Bredevoort zelf is er niet veel over te vinden, buiten de verhaalpaal, op ’t Zand in het centrum van het stadje De paal staat waar vroeger het Kasteel heeft gestaan en waar toen de rechtspraak plaatsvond. De mooi aangelegde kruidentuin, iets verderop, ligt waarschijnlijk nog op dezelfde plek als tijdens de heksenvervolgingen.

​

Bredevoort was een Westfaals Borgstadje dat viel onder het Bisdom Münster. in dit oostelijke deel van Gelderland speelden tijdens de 80-jarige oorlog de machtswisselingen tussen ‘Staats’ en ‘Spaans’ een grote rol. Dat gaf veel verwarring over wat volgens de godsdiensten al of niet mocht: alles wat tot dan toe ‘normaal’ was, kermis en feesten met danspartijen, werd verdacht en gezien als duivels. Het waren zware tijden met veel onzekerheden en net als overal in Nederland waren ook hier misoogsten, onverklaarbare ziektes en uitbraken van de Pest. En net als op alle andere plaatsen in het Nederland van die tijd, werden heksen en tovenaars gezien als de oorzaken van al het kwaad. Men dacht dat zij bezeten waren door de duivel.  

​

Zo werd in 1561 Salicke van Dornick beschuldigd van toverij. Het proces duurde lang, want ook het Hof van Gelre bemoeide zich ermee.  Er werd steeds gevraagd om nader onderzoek omdat zijn bekentenissen iedere keer weer anders waren. De kerkelijke instanties en de rechters hadden gruwelijke ondervragingsmethoden. Priesters, de geleerden van die tijd, speelden daarbij een grote rol, énerzijds als duivelsuitdrijver en anderzijds als raadgever bij de processen. 
Salicke van Dornick is uiteindelijk toch veroordeeld en terechtgesteld. Aleyd Koesters, zijn zus, was ook beschuldigd maar kon het met een boete afkopen. Ze beloofde beterschap, maar 15 jaar later werd ze opnieuw beschuldigd, door haar stiefzoon. Tijdens de folteringen brak ze haar nek.

 

In 1610 begint er een ander proces tegen Jenneken ten Honck uit Dinxperlo. De verhoren worden steeds pijnlijker zodat ze bekent. Waarschijnlijk heeft ze tijdens de folteringen de naam van het volgende slachtoffer genoemd. De volgende dag volgt het proces van Gertken op ’t Goir, zij bekent dat ze op Schoermansweide heeft gedanst met andere vrouwen terwijl mannen in duivels gedaante en zittend op wilgenkrukjes trommelden op ketels. Ze geeft de namen van Myth Tempers en Jar Simon. Ook zij worden schuldig bevonden. Op hun beurt vragen dan Willem ten Oistendorp en Berent Swenen zelf aan het gerecht om onschuldig verklaard te worden aan toverij. Ze vragen om de waterproef. Helaas geeft de waterproef niet het goede resultaat voor hen, ze blijven drijven en worden gemarteld. Ze geven toe dat ze over erfelijke gaven beschikken en worden berecht. Een maand later volgt nog het proces van Johan Boegen want ook hij zou een tovenaar zijn.

 

Hekserij en contact met de duivel waren een zwaar misdrijf en werden bestraft met de doodstraf, meestal op de brandstapel, omdat men dacht dat  de demonen waardoor heksen bezeten zouden zijn, door het vuur werden vernietigd.

​

In 1675 is er in Bredevoort nog een laatste proces geweest. Marry Hoernemans werd door haar stiefzoon beschuldigd van hekserij. Marry neemt dat niet en vraagt zelf bij de rechtbank om de waterproef. Tot 3 keer toe zinkt ze in de slotgracht en dus is haar onschuld bewezen.

Opvallend in de ‘heksengeschiedenis’ van Bredevoort is het relatief hoge aantal mannelijke slachtoffers, 6 mannen op de 9 namen die we terugvinden van de mensen die het er niet levend afbrachten. We vinden daar tot nu geen verklaring voor. In Nederland en heel Europa was 85% van de slachtoffers vrouwelijk. 

 

In Bredevoort speelt de voorstelling, in de St Joriskerk. Vlak naast de kerk was in die tijd de markt waar de verbrandingen waarschijnlijk hebben plaats gevonden.

​

In Bredevoort is (nog) geen gedenkteken. Vanaf 20 juni staat er een tijdelijk gedenkteken op de markt. Een brandstapel  ter herinnering aan de heksenvervolgingen. Theatermakers Achterhoek speelt de voorstelling ‘De Heks van Almen’ als een vorm van eerherstel voor de onschuldig veroordeelden:

Salicke van Dornick

Aleyd Koesters

 Jenneken ten Honck 

Gertken op ’t Goir

Myth Tempers 

Jar Simon  

Willem ten Oistendorp

Berent Swenen

Johan Boegen